قتبان

شیر برنزی و سوارش، ساخته‌شده توسط قنبانی‌ها حدود ۵۰-۷۵ پیش از میلاد.

دولت قَتَبان از حکومت‌های باستانی عرب‌های جنوبی واقع در یمن بوده‌است.

این دولت در جنوب غربی سرزمین یمن و جنوب دولت " سبا " و مشرق ربع الخالی و در نزدیکی حضرموت قرار داشته‌است. پایتخت دولت قتبان شهر (تمنع) یا " تمنا " که در وادی بیحان واقع است بوده که در نزدیکی (باب‌المندب) قرار داشته که اکنون بنام " کحلان " معروف است.

مملکت قتبان

مملکت قتبان در جنوب دولت معین و شمال حضرموت واقع و تا نزدیک سواحل اقیانوس هند ممتد و شاید قسمتی از سواحل اقصای جنوب غربی را نیز شامل بود. این مملکت یکی از دول عمده متمدن عربستان جنوبی بوده وخاک سلطنت قدیم اوسان (یا قسمت اعظم آن) هم که در جنوب غربی آن واقع و شهر معروفش دثینه جزو این مملکت بود و همچنین نواحی که مملکت حِمیر و قلمرو خداوندان قصر و قلعه ریدان " ظفار کنونی در سلطان نشین عمان در آنجا بر پاشد. آغاز تاریخ این دولت هم از سبا قدیمتر و با دولت معین معاصر است یا قدری بعد از ابتدای این دولت اخیر است وانقراض آن در سده دوم پیش از میلاد و به ظن قوی در حدود ۱۱۵ پیش از میلاد که مبدأ تاریخ دوره جدیدی در مملکت سبا است می‌باشد. گلازر از کاشفین عمده آثار یمن صورت قریب صد فقره کتیبه قتبانی را بدست آورده و از آنها نام بیست پادشاه قتبان را پیدا کرده است. ولی قبل از دوره سلاطین دوره فرمانروایان کاهن بود که به مکرب (با ضم میم) با مکرب (با فتح میم) معروف بودند و نام هشت نفر از آنان نیز بدست آمده است. قتبان قبل از اقتدار دولت سبا مملکتی قوی و نخست متحد دولت معین بود و با دولت سبا جنگ کرد ولی بعدها متحد دولت سبا شده و متفقاً دولت معین را منقرض ساخته و باتفاق دولت حضرموت هرسه بر ضد دولت اوسان جنگیده و او را مغلوب ساختند. پایتخت مملکت تمنع " با کسر تاء وسکون میم و فتح نون " در جنوب شرقی مأرب پایتخت سبا واقع بوده و در تعیین نقطه تحقیقی آن بحث زیاد شده و بعقیده بعضی کحلان حالیه است؛ و از شهرهای عمده آن ناجیه (یانجیه) بود که مؤرخین رومی از آن سخن می‌راندند.

منابع

• کتاب «قتبان و سبا» چاپ لندن سال ۱۹۵۵ میلادی.
• دکتر: السید عبدالعزیز، بن سالم، (تاریخ العرب فی العصر الجاهلیة) ، دارالنهضة العربیة چاپ سال ۱۹۷۸ میلادی به (عربی).
• دکتر:جبرائیل، جبور، سلیمان، (الأمراء والقبائل) دارالعلم للملایین: بیرت، چاب اول، انتشار سال ۱۹۸۸ میلادی. (به عربی).

الصنعانی، محمد بن یحیی بن عبدالله بن احمد، الیمانی. (اَلأنَباءَ عَن دُولةَ بَلقِیسَ وَ سَبأَ) ، منشورات دارالیمنیة للنشر والتوزیع، صنعاء، چاپ وانتشار سال ۱۹۸۴ میلادی به (عربی).

• Korotayev A. (آندری کاراطایف):

Socio-Political Conflict in the Qatabanian Kingdom? (A preliminary re-interpretation of the Qatabanic inscription R ۳۵۶۶). Proceedings of the Seminar for Arabian Studies ۲۷ (۱۹۹۷): ۱۴۱–۱۵۸.