تاریخ یمینی

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
تاریخ یمینی
نویسنده(ها)محمد بن عبدالجبار العتبی
عنوان اصلیالیمینی فی اخبار دوله الملک یمین الدوله ابی القاسم محمود بن ناصر الدوله ابی منصور سبکتکین
موضوع(ها)تاریخ اسلام و ملل اسلامی
ناشرمرکز پژوهشی میراث مکتوب
تاریخ نشر
۱۳۸۷

تاریخ یمینی (نام دیگر: تاریخ عُتبی) کتابی تاریخی به عربی دربارهٔ ابومنصور ناصرالدین سبکتگین و محمود غزنوی و اوضاع ایران تا اوایل سده ۵ق، نوشته ابونصر محمدبن عبدالجبار عتبی است. این کتاب از مهمترین تواریخ عصر غزنوی و از کهنترین تاریخنامه‌های ایرانی است.[۱]

محتوا[ویرایش]

این کتاب در زمان سلطان محمود غزنوی نوشته شده و به مناسبت لقب یمین‌الدوله محمود، به یمینی نامدار شد. انشای کتاب بسیار مشکل و با نثری سنگین و متکلف بوده که فهم کتاب را دشوار می‌کرد. به همین دلیل در سده ۷ق، ابوالشرف ناصح جرفادقانی (گلپایگانی) شرحی بر کتاب نوشت و همزمان نیز کتاب به فارسی هم ترجمه شد که به ترجمه تاریخ یمینی نامدار است.[۲]

عتبی غزوات محمود غزنوی را در هند را به شرح آورده و می‌توان گفت که در این زمینه داد سخن را داده است. همچنین به دیگر سلسله‌های آن زمان پرداخته و جز سلسله سامانیان دربارهٔ امرای سیستان، آل زیار، سیمجوریان خانیان، آل فریغون، غوریان، پادشاهان غرجستان، دیلمیان، خوارزمشاهیان و افغانیان نیز شرح داده است. دربارهٔ مسائل گوناگون مذهبی و اجتماعی نیز اشاراتی در کتاب هست که از شیوه بینش مردم در سده ۴ و سده ۵ق و آداب و رسوم اجتماع آن روزگار حکایت می‌کند.[۳]

تاریخ یمینی مشتمل است بر دیباچه و سپس به شرح ظهور امیر ابومنصور ناصرالدین سبکتگین در زمان سامانیان و فتح‌های او، وقایع دوران نوح بن منصور سامانی و شرح حال قابوس بن وشمگیر زیاری و فخرالدوله بُوَیهی و مناسبات امیر ابومنصور ناصرالدین سبکتگین و خلف بن احمد صفاری، همچنین تفصیل منازعه امرای سامانی بر سر قدرت و منصب سپهسالاری خراسان و سرانجام حمله بُغراخان ترک و تقسیم قلمرو سامانیان میان دو سلسله ترک قراخانیان و غزنویان پرداخته است؛ از این رو نیمه نخست کتاب را می‌توان «تاریخنامه سامانیان از هنگام انحطاط تا انقراض» خواند. پس از آن به احوال و اخبار و نبردهای محمود غزنوی پرداخته شده است که نیمه دوم کتاب را تشکیل می‌دهد. کتاب با رساله‌ای در رثای امیرنصربن سبکتگین (والی نیشابور و برادر محمود) و فصلی در بدگویی از امیر ابوالحسن بَغَوی، به سبب رنجش عتبی از وی، پایان می‌یابد.[۱]

تصحیح[ویرایش]

تصحیح این کتاب در سال ۱۳۸۷ منتشر و در مراسم کتاب سال جمهوری اسلامی ایران به‌عنوان کتاب برگزیده معرفی شد.[۴]

منابع[ویرایش]

  1. ۱٫۰ ۱٫۱ دانشنامه جهان اسلام، سرواژه: تاریخ یمینی (یا تاریخ عُتبی)
  2. ورهرام، غلامرضا (۱۳۷۱منابع تاریخی ایران در دوران اسلامی، تهران: امیر کبیر، ص. ص۳۳
  3. ابوالشرف ناصح بن ظفر جرفادقانی (۱۳۷۴ترجمهٔ تاریخ یمینی، به کوشش مصحح: دکتر جعفر شعار.، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، ص. ص یازده-دوازده
  4. آیینه دوران: گزارش سی و شش دوره کتاب سال ایران، تهیه و تنظیم مؤسسه خانه کتاب، تهران: خانه کتاب‏‫، ۱۳۹۷