بی‌سرنامه

بی‌سر نامه منظومه‌ای عرفانی منسوب به محمد عطار نیشابوری نویسنده و شاعر صوفی مشرب ایرانی است.

این منظومه در ۲۱۴ بیت، شامل مقدمه‌ای کوتاه و هشت بند و خاتمه، سروده شده است که آغازش با بیت:

من به غیر تو نبینم در جهان		قادرا پروردگارا جاودان

و پایانش به بیت:

هرکه او خود را فنا کلی بساخت		اندر آن جایی بقایی کل بساخت

ختم می‌شود.

هر بند آن نیز با:

سِرِّ بی سرنامه را پیدا کنم

عاشقان را در جهان شیدا کنم

آغاز و با بیت زیر پایان می‌یابد:

من خدایم من خدایم من خدا

فارغم از کبر و کینه و از هوا

شمار ابیات بندها مساوی نیست. مثلاً بند دوم ۴۲ بیت و بند پنجم ۱۳ بیت دارد. تکرارهای فراوانی در ابیات آن دیده می‌شود. مثلاً در بند اول، ۱۷ بار عبارت «ای ز وصلت» و در بندهای دوم و سوم، ۴۲ بار عبارت «ای وصالت» تکرار شده است. قافیه‌ها و وزن نیز گاهی معیوب و مختل است و ابیات سُست در آن کم نیست.

مضمون کتاب

مضمون کلی آن وحدت وجودی است که به بیانی خام در آن آمده است. گوینده خود را سالکی می‌داند که پس از طی طریق و پیروی از دستورات رسول اکرم، «عطّاری‌اش» بدل گشته و یکسره «حق» شده است.

نویسنده کتاب

محمد عوفی، دولتشاه سمرقندی و عبدالرحمن جامی از نویسنده کتاب نامی نبرده‌اند؛ اما امین احمد رازی، در هفت اقلیم، آن را در شمار آثار عطار ذکر می‌کند.

از مستشرقان هم هرمان آته، ادوارد براون و سیلوستر دو ساسی گفته دولتشاه سمرقندی را پذیرفته‌اند. برتلس نیز بی سرنامه عطار را با مثنوی مولوی مقایسه کرده و آن را از عطار شمرده است. سعید نفیسی و فروزانفر، ضمن تحقیقات مشبعی، این اثر را از عطار نیشابوری ندانسته‌اند. سطح نازل اشعار نیز مؤید این نظر است. سعید نفیسی آن را از عطار تونی، شاعر قرن نهم، شمرده است.

منابع

• رضا اشرف زاده. فرهنگ آثار ایرانی اسلامی
• ویکی‌پدیای انگلیسی