گلپر

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
(تغییرمسیر از بالدیرغان)

گلپر
بوته گلپر
رده‌بندی علمی
فرمانرو: گیاهان
دسته: گیاهان گلدار
رده: دولپه‌ای‌ها
راسته: کرفس‌سانان
تیره: چتریان[۱]
سرده: گلپر[۲]
گونه: H. persicum
نام دوبخشی
Heracleum persicum

گُلپَر (Heracleum persicum) گیاهی گلدار، علفی، یا دوساله و یا پایا از خانوادهٔ چتریان است. این گیاه در مناطق مختلفی از نیمکره شمالی رویش دارد[۳] و همچنین بومی ایران است و در ناحیه‌های نمناک کوهستانی ایران و مناطق پیرامونی از جمله مناطق کوهستانی شهرستان شفت و تالش استان گیلان می‌روید. همهٔ گونه‌های سردهٔ گلپر معطر هستند و برخی گونه‌ها در آشپزی ایرانی به‌عنوان ادویه کاربرد دارد. در بختیاری کرسم یا کرسو نام دارد و به کباب می‌پاشند و آن را در ترشی می‌ریزند. در مازندران این گیاه (کولیک) نامیده می‌شود و همراه با باقلای پخته به‌عنوان ادویه استفاده می‌شود. گونه‌های دیگری از گلپر (مثل گونه کاندیکانز) در صنعت داروسازی و همچنین طب سنتی کاربرد دارد.

ویژگی‌ها[ویرایش]

برگ و دانه‌های گلپر.

گلپر گیاهی گلدار، علفی و دوساله از تیرهٔ چتریان با نام علمی Heracleum persicum است. این گیاه دارای دانه‌های بسیار نازک دارای طعم تند و معطر است که می‌توان از تمام بخش‌های آن در صنعت غذا و دارو استفاده کرد. برگ‌های آن با چاک‌های عمیق به شکل پنجه غاز است که این چاک‌ها برگ را به چند نیمه‌برگ تقسیم می‌کند و هر نیمه برگ نوک‌تیز و دندانه‌دار است.[۴] ساقه آن را لوله‌ای توخالی تشکیل می‌دهد که پس از برش عرضی شیره سفید رنگی در دیواره آن ظاهر می‌شود در صورت تماس شیره با دست موجب سرخی و زخم شدن پوست و تاول زدن آن می‌شود. میوه آن شکل تخم مرغی کشیده کمی ضخیم و معطر به رنگ سبز تیره به طول ۲٫۵ تا ۵ سانتی‌متر است. گل‌های آن سفید مجتمع به صورت چتر در انتهای ساقه‌های گل‌دهنده در قسمت بالای گیاه ظاهر می‌شود. همهٔ گونه‌های این گیاه معطر هستند و برخی گونه‌ها در آشپزی ایرانی به‌عنوان ادویه و برخی دیگر در صنعت داروسازی کاربرد دارند.[۵][۶][۷][۸][۹]

کاربردها[ویرایش]

گیاه گلپر از دستهٔ گیاهان دارویی بوده که علاوه بر ارزش خوراکی که دارد در طب سنتی و صنعت داروسازی نیز از آن استفاده‌های فراوانی می‌شود. این گیاه دارای مواد معطر مخصوص و مرکب از صمغ‌های مختلف است. جوانه‌ها، ساقه‌ها و غنچه‌های نورستهٔ آن بیشتر مورد استفاده قرار می‌گیرند. دانه‌های خشک این گیاه، معطر است که همراه با غذاها و به‌عنوان ادویه مصرف عمومی دارد.

در ایران[ویرایش]

این گیاه بومی ایران بوده و در نواحی نمناک کوهستانی آذربایجان جنگل‌های ارسباران (قره داغ) و حاشیه‌های آن، مناطق کوهستانی جنوبی و شرق شهرستان گرمی، نواحی شمالی البرز، ییلاق جواهرده، گچسر، شمیرانات، توچال، غرب ایران در کوه‌های روستای چپقلو واقع در استان زنجان شهرستان خدابنده و کوه‌های بختیاری.[۱۰] همچنین در ارتفاعات شیرکوه یزد می‌روید.

گلپر کوبیده.

ترکیبات شیمیایی[ویرایش]

مواد شیمیایی موجود در گلپر عبارت‌اند از: استات هکسیلیک، استات استیلیک و بوتیرات متیلیک و بوتیرات اتیلیک و اسیدهای مختلف دیگر که بوی تند آن از آن‌هاست. همچنین در گیاه گلپر نوعی اسانس روغنی و فرار نیز وجود دارد که از گرد آن برای معطر ساختن بعضی غذاها استفاده می‌شود.

موارد احتیاطی و منع مصرف[ویرایش]

  • مصرف گلپر می‌تواند در بعضی افراد حساسیت یا آلرژی به‌وجود بیاورد.
  • زیاده‌روی در مصرف گلپر برای زنان باردار مضر بوده، زیرا خطر سقط جنین را به همراه دارد.
  • استفاده زیاد از گرد گلپر باعث ایجاد تپش قلب می‌شود.[۱۱]

نگارخانه[ویرایش]

پوشش گیاهی گلپر در آرپاچوخوری خان کندی گرمی
برداشت گلپر جهت علوفه دامی در روستای خان‌کندی گرمی

منابع[ویرایش]

  • میرحیدر، حسین (۱۳۷۳). معارف گیاهی. ج. ۲. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی. ص. ۴۰۳.
  1. گزارش صفحه ویکی‌پدیای خان‌کندی
  1. Apiaceae
  2. Heracleum
  3. Bailey, L.H.; Bailey, E.Z.; the staff of the Liberty Hyde Bailey Hortorium (1976). Hortus third: A concise dictionary of plants cultivated in the United States and Canada. New York: Macmillan. ISBN 978-0-02-505470-7.
  4. میر حیدر، معارف گیاهی (دوره ۸ جلدی)، ۲:‎ ۴۰۳.
  5. «دانشنامهٔ رشد». بایگانی‌شده از اصلی در ۲ دسامبر ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۲۳ مه ۲۰۱۴.
  6. «Persian Hogweed, Heracleum persicum - Flowers - NatureGate». luontoportti.com. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۶-۰۹.
  7. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3635820/
  8. Sayyah, Mohammad; Moaied, Sohrab; Kamalinejad, Mohammad (2005-04-08). "Anticonvulsant activity of Heracleum persicum seed". Journal of Ethnopharmacology. 98 (1–2): 209–211. doi:10.1016/j.jep.2004.12.026. ISSN 0378-8741. PMID 15763386.
  9. http://www.idosi.org/mejsr/mejsr5(3)/9.pdf
  10. همان.
  11. پزشکان بدون مرز[پیوند مرده]