باد شکم

کار روی چوب اثر لوک‌ص کراناخ پدر سفارش مارتین لوتر (۱۵۴۵). دهقانان آلمانی به پل سوم: «پاپ ما را با لعن خود مترسان و خشمگین مشو وگرنه مجبور خواهیم شد پشتمان را به تو نشان دهیم.»

باد شکم یا باد معده یا باد روده به خارج شدن گازهای تولیدشده در دستگاه گوارش از مقعد گفته می‌شود.

اصطلاح

تعریف نادرست و غیرپزشکی باد شکم عبارت است از: «شرایط ناراحت‌کننده تجمع گاز در معده، روده یا مجرای گوارش» که نشان می‌دهد که بسیاری از مردم نفخ شکم یا افزایش حجم گاز در روده را مترادف با اصطلاح باد شکم می‌دانند.

ترکیبات و منشأ گاز

اکثر گازهایی که از روده آزاد می‌شوند بی‌بو هستند. ترکیبات شیمیایی این گازها از فرد به فرد متفاوت است، ولی حدود یک چهارم از اکسیژن و نیتروژن هوای بلعیده شده و حدود سه چهارم از کربن دی‌اکسید، هیدروژن و متان تشکیل می‌شوند. بوی زنندهٔ باد شکم ناشی از ایندول‎ها، اسکاتول‎ها و سولفید هیدروژن است که به وسیله تخمیر باکتری‌ها در پس‌روده ایجاد می‌شوند.

گازهای دستگاه گوارش یا باد از سه منبع وارد دستگاه گوارش شوند:

• هوای بلعیده‌شده
• گازهای ساخته‌شده از فعالیت‌های باکتریها
• گازهای منتشرشده از خون به دستگاه گوارش

بیش‌تر نیتروژن و اکسیژن گاز معده ناشی از هوای بلعیده‌شده‌است. این گازها در اشخاص طبیعی با بادگلو خارج می‌شوند. بخش زیادی از گازها به‌مانند دی‌اکسید کربن، متان و هیدروژن روده ناشی از فعالیت باکتری‌ها است. اگر متان و هیدروژن به‌گونه‌ای مناسب با اکسیژن هوا بلعیده شده، مخلوط شوند، مخلوطی انفجاری ایجاد می‌گردد به‌طوری‌که استفاده از کوتر الکتریکی سبب انفجار خفیفی می‌شود.
برخی غذاها مانند لوبیا، کلم، پیاز، گل کلم و ذرت اصطلاحاً نَفّاخ هستند و باعث خروج بیش‌تر گازها از مقعد می‌شوند. برخی از این غذاها به‌علت وجود انواع کربوهیدراتهای جذب‌نشدهٔ تخمیرپذیر، محیطی مناسب برای رشد باکتری‌ها فراهم می‌سازند. اما در برخی موارد، خروج بیش‌ازحد گاز، ناشی از آزردگی رودهٔ بزرگ است که باعث می‌شود پیش از آن‌که گازها جذب شوند، با حرکات دودی دفع گردند.
مقدار گازهای واردشده یا ساخته‌شده روزانه در رودهٔ بزرگ به‌طور متوسط ۷ تا ۱۰ لیتر است ولی گاز خروجی از مقعد فقط نزدیک به ۰٫۶ لیتر می‌رسد و باقی‌ماندهٔ گاز از مخاط روده جذب و از شُش‌ها خارج می‌شوند.

جنبه‌های اجتماعی، فرهنگی و دینی

در بسیاری از فرهنگ‎ها رها کردن باد شکم در ملأ عام باعث خجالت است و غیر مؤدبانه به‌شمار می‌رود. افراد معمولاً می‌کوشند تا از خروج گاز خودداری کنند یا آن را کنترل کنند، یا صدا و بوی آن را مخفی کنند. رها شدن باد معمولاً یک رخداد ناخجسته و مایهٔ تأسف در نظر گرفته می‌شود، که البته رها نکردن آن موجب دل‌درد می‌شود، اما مشکل به‌خصوصی را به وجود نمی‌آورد.

طومار ژاپنی گوزوها مربوط به دوره ادو

در ادبیات

حافظ:

ما در درونِ سینه هوایی نهفته‌ایم

بر باد اگر رَوَد دلِ ما زان هوا رود

سعدی:

شکم زندان باد است ای خردمند		ندارد هیچ عاقل باد در بند
چو باد اندر شکم پیچد فروهِل		که باد اندر شکم بار است بر دل

قاآنی شیرازی:

سرفه‌کنان دم‌به‌دم، ضرطه‌زنان پی ز پی		سرفه به اخلاط جفت، ضرطه به غایط عجین
سرفهٔ بالا خشن، ضرطهٔ سفلیٰ عَفِن		جان به تنفر از آن، دل به تحیر از این

اشتعال

باد شکم به دلیل داشتن متان قابلیت اشتعال دارد و آبی رنگ تولید می‌کند.

در اسلام

در تفاسیر قرآن ذکر شده‌است که یکی از مواردی که لوط قومش را به آن نکوهش می‌کرد، این بود که در مجالس خود بدون شرم و حیا باد رها می‌کردند.

در آموزه‌های دین اسلام خروج هر نوع گاز باعث بطلان وضو می‌شود.

جستارهای وابسته

• باد واژن

منابع

• آرتور گایتون، فیزیولوژی پزشکی گایتون
• حل‌المسائل نفخ