ایل سنجابی

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
بخش‌های مختلف لباس مردان ایل سنجابی؛ بسته به فصل‌ها و موقعیت‌های مختلف، موارد دیگری نیز به این پوشش افزوده می‌شده‌است یا نحوه پوشش تغییر می‌کرده‌است (به عنوان مثال، فه‌قیانه بسته به فعالیتی که فرد می‌کرده باز بوده یا اینکه به دور دست بسته می‌شده یا از پشت هر دو فه‌قیانه به هم متصل می‌شده‌اند).

ایل سنجابی (به کُردی: سنجاوی) یکی از ایل‌های کرد ایران در استان کرمانشاه است.[۱][۲][۳]

محل زندگی[ویرایش]

از مناطقی که این ایل کرد در کرمانشاه در آن حضور داشته یا دارند می‌توان به شهرهای کرمانشاه، دشت سنجابی، اسلام‌آباد غرب، قصرشیرین، دشت مایدشت کرمانشاه، ایلام و مناطقی از قزوین اشاره کرد. مناطقی از کشور فعلی عراق نیز در ایام قدیم جزء مناطق ایل سنجابی محسوب می‌شدند. بخشی از مردم سنجابی نیز در شهر خانقین در کردستان عراق در چند کیلومتری خسروی زندگی می‌کنند.[۱] محل سکونت ییلاقی یا به اصلاح سردسیری ایل سنجابی در ماهی‌دشت است که در لغت اصلاً ماددشت بوده‌است. ماهی‌دشت جزء استان کرمانشاه است که تقریباً از چهارفرسخی غرب شهر کرمانشاه شروع می‌شود و تا دوازده فرسخی آن ادامه دارد. یک بُعد دیگر آن از دامنهٔ کوه شاهو نزدیک روانسر آغاز و تا کاروانسرای ماهی‌دشت و تا پشت شهر شاه‌آباد کشیده می‌شود. این محل ییلاقی ایل سنجابی در حدود صدوشصت پارچه آبادی و ده در آن قرار دارد.

محل گرمسیری و قشلاقی ایل در زمان‌های پیش در خارج از مرز ایران و در مرز ایران از نزدیکی‌های قصر شیرین و نزدیکی‌های نفت‌خانه و محل نفت قصر شیرین بود که از آنجا شروع می‌شد و تا حدود قزل رباط و شهربان که الان جزو عراق هستند، ادامه پیدا می‌کرد.[۳]

دلایل نام‌گذاری[ویرایش]

ایل سنجابی سابقهٔ نبرد در برابر ارتش‌های روسیه تزاری، عثمانی و انگلستان را دارد. یکی از روایت‌ها در رابطه با نام این ایل نیز آن را به از یکی از جنگ‌هایی مربوط می‌کند که در آن شرکت داشته‌است؛ بنابراین روایت، افراد این ایل در نبرد ایران برای بازپس‌گیری هرات (اکنون در کشور افغانستان قرار دارد) در دوران قاجار، بالاپوشی از پوست سنجاب دربرداشته‌اند و از این رو با نام سنجابی‌ها معروف شده‌اند.[۳][۱]

در ادبیات ایران نیز سنجاب پوش و سایر ترکیبات این واژه به چشم می‌خورد که به لباس گرانبها یا فرش گرانبها اشاره دارد و از البسه شاهان و افسران دوران کهن بوده‌است چنان‌که حافظ شیرازی در بیتی می‌گوید:

خفته بر سنجاب شاهی، نازنینی را چه غم!گر ز خار و خاره سازد بستر و بالین غریب

ایل سنجابی در جریان جنگ جهانی اول، به حمایت از دولت موقت ملی نظام‌السلطنه و ملی‌گرایان همراه وی برخاستند و ضمن اعلام مخالفت با حضور و فعالیت سپاهیان دولت‌های انگلیس و روس، با نیروهای آلمانی و عثمانی همراه شدند.[۴] سنجابی‌ها، با توجه به قدرت رزمی در دفاع از منافع ملی و حیثیت ایرانی، در مقابل تجاوز روس‌ها و انگلیسی‌ها مقاومت کردند که فقدان دولت مقتدر مرکزی و عدم حمایت رسمی از ایل سنجابی به شکست و پراکندگی سران این ایل منجر شد.[۵]

تیره‌ها[ویرایش]

دلایل پیوستگی تیره‌ها[ویرایش]

این ایل از ۱۷ طایفه تشکیل شده‌است و زندگی مردم آن بر حسب زندگی عشایری است. مهم‌ترین مسائل در زندگی اجتماعی عشایر قدیم چند مسئله بوده‌است:

  • محل و مرتع مشترک برای چراگاه احشام و ترتیب تقسیم و توزیع ادواری آن بین طوایف و تیره‌ها.
  • مسئله خدمت سربازی بر حسب نبیچهٔ قدیم.
  • دفاع از موجودیت ایل در برابر طوایف دیگر.

مردمان این ایل به گویش‌های مختلفی از زبان کردی جنوبی صحبت می‌کنند.

تیره‌های سنجابی[ویرایش]

  1. دولتمندان (پابرجا،پای‌فشرده،فتاحی،خسروی،مرادی و.....)
  2. صوفی (صوفی، عزیزی و…)
  3. اللهیارخانی (آلای خانی)
  4. کاکاونزگه (کاکی و نظر)
  5. کوله (بهمنی، الماسی، آینه، سنجابی، طهماسبی و…)
  6. باغی (باخی)
  7. دارخور (شهسواری و…)
  8. کُل‌کُل
  9. بگم
  10. جلیلوند (به لهجه محلی جِیله‌وَن)
  11. سیمینوند (سیمینه‌ون)
  12. چالابی (به لهجه محلی چالاوی)
  13. خسرو (خسروی،فرهادی،نادری،ایاره گر و....)
  14. عباسوند (هواسه‌ون)
  15. شامگه
  16. پیرعلی (پیرالی)
  17. سرخاوند
  18. خاندان عزیزی

جستارهای وابسته[ویرایش]

پانویس[ویرایش]

  1. ۱٫۰ ۱٫۱ ۱٫۲ سردار مقتدر سنجابی، علی اکبرخان (۱۳۸۰). ایل سنجابی و مجاهدت‌های ملی ایران. تهران: شیرازه؛ تحریر و تحشیه دکتر کریم سنجابی. شابک ۹۶۴-۶۵۷۸-۹۱-۸.
  2. محسن, رحمتی،; پیرحسین, نظری، (2015-08-23). "ایل سنجابی و سیاست‌های انگلیس در غرب ایران در جنگ جهانی اول". پژوهشهای علوم تاریخی. 7 (1). doi:10.22059/jhss.2015.57831. ISSN 2251-9254.
  3. ۳٫۰ ۳٫۱ ۳٫۲ «کریم سنجابی، نوار ۱». Iran Oral History. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۶-۰۷.
  4. رحمتی, محسن; نظری, پیرحسین (2015-08-23). "ایل سنجابی و سیاست‌های انگلیس در غرب ایران در جنگ جهانی اول". پژوهش‌های علوم تاریخی. 7 (1): 21–39. doi:10.22059/jhss.2015.57831. ISSN 2251-9254.
  5. امیری, سروش; رضایی, بهمن. "نقش تاریخی ایل سنجابی در ایجاد نظم و امنیت و دفاع از مرزهای غربی ایران در جنگ جهانی اول". نشریه مطالعات تاریخ انتظامی (به فارسی). 9 (32): 1–29.

منابع[ویرایش]